2 kwietnia to Światowy Dzień Świadomości Autyzmu - dzień poświęcony zwiększaniu wiedzy i zrozumienia na temat spektrum autyzmu, promowaniu akceptacji i wspieraniu osób neuroróżnorodnych.
To także okazja do refleksji nad tym, jak możemy tworzyć bardziej przyjazne środowisko dla dzieci i dorosłych ze spektrum, w tym poprzez odpowiednio dobrane formy terapii, takie jak np. dogoterapia czy inne terapie z udziałem zwierząt (AAI).
Czym jest autyzm?
Autyzm (z ang. ASD - Autism Spectrum Disorder) to złożone zaburzenie neurorozwojowe, które wpływa na sposób, w jaki dana osoba komunikuje się, buduje relacje i odbiera otaczający świat. Zaburzenia te mogą mieć bardzo zróżnicowany przebieg i nasilenie - od łagodnych trudności w kontaktach społecznych po głębokie ograniczenia w funkcjonowaniu.
Typowe cechy spektrum to m.in.:
- trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
- ograniczona zdolność do odczytywania emocji i intencji innych osób,
- powtarzalne zachowania i silne przywiązanie do rutyny,
- nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne (np. dźwięki, światło, dotyk).
Każda osoba w spektrum jest inna - dlatego tak ważne jest indywidualne podejście i dopasowanie wsparcia do konkretnych potrzeb.
Dlaczego mówienie o autyzmie jest ważne?
Osoby ze spektrum autyzmu, podobnie jak każdy z nas, potrzebują zrozumienia, akceptacji i przestrzeni do rozwoju. Niestety, brak wiedzy, uprzedzenia oraz niedostosowane środowisko nadal stanowią barierę w dostępie do edukacji, pracy i pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Obchodzony 2 kwietnia dzień ma pomóc to zmienić - edukować, uwrażliwiać i budować bardziej inkluzywne społeczeństwo.
„Zaświeć się na niebiesko”
Za kolor autyzmu od lat uznawany był kolor niebieski - symbolizuje on spokój, harmonię, ale też samotność, której często doświadczają osoby ze spektrum.
W ramach światowej kampanii „Light It Up Blue” wiele instytucji i budynków rozświetla się tego dnia na niebiesko, a ludzie zakładają niebieskie ubrania, by wyrazić solidarność.
Jednakże, w ostatnich latach pojawiły się kontrowersje związane z tym symbolem. Krytycy wskazują, że kolor niebieski został pierwotnie wybrany, ponieważ uważano, że autyzm częściej dotyka chłopców. Najnowsze badania pokazują jednak, że autyzm w równym stopniu dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet . W odpowiedzi na te ustalenia, niektóre kampanie zaczęły wykorzystywać zarówno kolor niebieski, jak i różowy, aby podkreślić, że autyzm nie ma płci.
Aktualnie poza symboliką niebieskiego puzzla coraz częściej pojawia się alternatywny symbol, taki jak np. tęczowy znak nieskończoności, który ma podkreślać neuroróżnorodność i akceptację.
AAI i dogoterapia - wsparcie, które działa
Jedną z form wsparcia, która zyskuje coraz większe uznanie, są terapie z udziałem zwierząt (Animal-Assisted Interventions - AAI), w tym bardzo popularna dogoterapia (kynoterapia). W jej ramach, wykwalifikowany pies terapeutyczny wraz ze swoim przewodnikiem wspierają proces rozwoju emocjonalnego, społecznego i motorycznego, szczególnie u dzieci ze spektrum autyzmu.
Dlaczego właśnie psy?
Pies nie ocenia, nie narzuca się i nie wymaga słów.
Działa na zmysły, wycisza, daje poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Dla wielu dzieci z autyzmem relacja z psem staje się pierwszym bezpiecznym "mostem" do świata emocji i relacji.
Dlaczego niektóre retrievery są często wybierane na psy terapeutyczne?
Powody tego to np.:
- Łagodny temperament - niektóre z ras należących do retrieverów są cierpliwe, spokojne i przyjazne nawet w trudnych sytuacjach.
- Przejaw silnego przywiązania do człowieka - retrievery z reguły chętnie współpracują i łatwo tworzą więź z osobą prowadzącą oraz podopiecznym. Jest to jednak cecha bardzo osobnicza, dlatego ważny jest dobór oraz szkolenie w kierunku dogoterapii.
- Wysoka inteligencja i łatwość uczenia się - retrievery szybko przyswajają komendy i potrafią pracować w zróżnicowanych warunkach.
- Zrównoważony poziom energii - są aktywne, ale nie nadpobudliwe, co jest ważne przy pracy z osobami wrażliwymi sensorycznie.
To właśnie te cechy czynią psy należące do grupy retrieverów doskonałymi ale też nieocenionymi partnerami terapeutycznymi.
Co możemy zrobić?
- Słuchajmy osób ze spektrum i uczmy się od nich - one najlepiej wiedzą, czego potrzebują.
- Promujmy terapie wspierające rozwój; takie jak AAI - jako wartościowe uzupełnienie klasycznej terapii.
- Twórzmy środowisko przyjazne neuroróżnorodności - w szkole, pracy czy przestrzeni publicznej.
- Zmieniajmy myślenie - od „naprawiania” do „akceptowania i dostosowania”.
Podsumowując
Światowy Dzień Świadomości Autyzmu przypomina nam, że neuroróżnorodność to wartość, a nie problem. Wspierając osoby ze spektrum poprzez edukację, empatię oraz innowacyjne formy terapii, takie jak dogoterapia z udziałem retrieverów, budujemy świat, w którym każdy ma prawo być sobą.
Piśmiennictwo:
- American Psychiatric Association (2013), Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), 5th ed., American Psychiatric Publishing, Arlington, VA
- Autism Speaks, What is Autism? (internet)
Baron-Cohen, S. (2020), The Pattern Seekers: How Autism Drives Human Invention, Basic Books - Centers for Disease Control and Prevention (CDC), Autism Spectrum Disorder (ASD) (internet)
- Grandin, T., Panek, R. (2013), The Autistic Brain: Helping Different Kinds of Minds Succeed, Houghton Mifflin Harcourt
- Kamińska, E., Rybak, K. (2019), Terapia z udziałem zwierząt (AAI) jako forma wspomagania rozwoju dzieci z autyzmem, „Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania”, nr 1(30), s. 57–72
- Kołakowski, A. (2015), Autyzm dziecięcy: przyczyny, objawy, terapia, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk
- Ogonowska, A. (2016), Dogoterapia w pracy z dziećmi z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, „Pedagogika Rodziny”, nr 6(2), s. 41–50
- Polskie Stowarzyszenie Terapii i Edukacji z Udziałem Zwierząt (PAZ) (internet)
- World Health Organization (2013), Autism spectrum disorders & other developmental disorders: From raising awareness to building capacity, WHO